Polskie muzea przechodzą prawdziwą rewolucję technologiczną. Tradycyjne, statyczne ekspozycje ustępują miejsca interaktywnym wystawom, które angażują zwiedzających i pozwalają na wielowymiarowe doświadczenie historii, sztuki i nauki. W tym artykule przyjrzymy się, jak nowoczesne technologie zmieniają oblicze polskiego muzealnictwa i wpływają na sposób, w jaki zwiedzający doświadczają kulturowego dziedzictwa.
Rewolucja cyfrowa w polskich muzeach
Jeszcze dekadę temu większość polskich muzeów polegała głównie na tradycyjnych formach prezentacji eksponatów - gablotach z opisami i przewodnikach oprowadzających grupy. Dziś sytuacja wygląda zupełnie inaczej. Muzea coraz śmielej sięgają po rozwiązania z zakresu nowych technologii, aby uatrakcyjnić swoje ekspozycje i dotrzeć do szerszego grona odbiorców.
Zmiana ta wynika z kilku czynników: rosnącej konkurencji o czas i uwagę odbiorców, zmieniających się oczekiwań zwiedzających przyzwyczajonych do cyfrowych mediów, a także dostępności funduszy europejskich, które umożliwiły inwestycje w nowoczesne wyposażenie.
Rzeczywistość rozszerzona (AR) i wirtualna (VR)
Jedną z najbardziej obiecujących technologii wykorzystywanych w muzeach jest rzeczywistość rozszerzona (AR). Pozwala ona na nakładanie cyfrowych elementów na rzeczywisty obraz, wzbogacając tym samym doświadczenie zwiedzania.
Muzeum Narodowe w Warszawie wykorzystało technologię AR w ramach projektu "Pictorial Turn". Zwiedzający mogli za pomocą tabletów zobaczyć, jak wyglądały wnętrza kamienic mieszczańskich podczas oglądania malarstwa flamandzkiego, lub poznać szczegółowe historie kryjące się za portretami.
Z kolei wirtualna rzeczywistość (VR) pozwala na całkowite zanurzenie się w cyfrowo wykreowanym świecie. Muzeum Powstania Warszawskiego oferuje możliwość "lotu" nad zrujnowaną stolicą w 1945 roku dzięki goglom VR. To doświadczenie pozwala zwiedzającym w poruszający sposób zrozumieć skalę zniszczeń miasta po II wojnie światowej.
Aplikacje mobilne i audioprzewodniki
Coraz więcej polskich muzeów oferuje własne aplikacje mobilne, które zastępują tradycyjne audioprzewodniki i papierowe informatory. Aplikacje te nie tylko prowadzą zwiedzających po ekspozycji, ale także oferują dodatkowe treści, quizy, gry i materiały audiowizualne.
Przykładem może być aplikacja "Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie", która oprócz funkcji przewodnika oferuje ciekawe gry edukacyjne, kalendarz wydarzeń i wirtualne spacery po ogrodach. Z kolei aplikacja "POLIN" Muzeum Historii Żydów Polskich pozwala na samodzielne zwiedzanie wystawy stałej z dodatkowymi materiałami, niedostępnymi na standardowej ekspozycji.
Muzeum Narodowe w Krakowie poszło o krok dalej, tworząc multimedialny przewodnik w ramach projektu "MNK bez barier". Aplikacja oferuje nie tylko tradycyjne oprowadzanie, ale także wersje dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami, w tym audiodeskrypcje dla osób niewidomych i tłumaczenia na polski język migowy.
Interaktywne instalacje i ekrany dotykowe
Ekrany dotykowe i interaktywne instalacje stały się już standardem w nowoczesnych muzeach. Pozwalają one na bardziej angażującą prezentację zbiorów i aktywne uczestnictwo zwiedzających.
W Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku zwiedzający mogą przewijać cyfrowe archiwum materiałów z okresu strajków, przeglądać dokumenty i oglądać filmy na interaktywnych stanowiskach. W Centrum Nauki Kopernik w Warszawie niemal wszystkie eksponaty mają formę interaktywnych instalacji, które pozwalają na samodzielne eksperymentowanie i odkrywanie praw nauki.
Muzeum Śląskie w Katowicach wykorzystuje z kolei interaktywne stoły, na których można przeglądać cyfrowe wersje eksponatów, powiększać detale i poznawać ich historię. To szczególnie przydatne w przypadku eksponatów, które ze względów konserwatorskich nie mogą być stale wystawiane.
Mapping i projekcje multimedialne
Techniki projekcji multimedialnych i mappingu 3D pozwalają na spektakularne prezentacje, które ożywiają statyczne przestrzenie muzealne i tworzą immersyjne środowiska.
W Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku wykorzystano rozbudowane projekcje multimedialne do odtworzenia atmosfery przedwojennych miast, scen z życia codziennego w czasie okupacji i dramatycznych momentów wojennych. W Muzeum Historii Polski, które jest w trakcie budowy, planowane są rozbudowane projekcje, które pozwolą zwiedzającym "zanurzyć się" w kluczowych momentach polskiej historii.
Ciekawym przykładem jest także Brama Poznania ICHOT, gdzie multimedialną opowieść o początkach państwa polskiego tworzą nie tylko projekcje, ale także efekty dźwiękowe i świetlne, tworząc wielowymiarowe doświadczenie.
Digitalizacja zbiorów i wirtualne muzea
Cyfryzacja zbiorów muzealnych to nie tylko sposób na ich lepsze zabezpieczenie, ale także na udostępnienie szerszej publiczności. Wiele polskich muzeów intensywnie digitalizuje swoje kolekcje, tworząc cyfrowe repozytoria dostępne online.
Muzeum Narodowe w Warszawie w ramach projektu "Cyfrowe MNW" udostępniło online ponad 60 000 obiektów ze swoich zbiorów. Każdy może przeglądać je z dowolnego miejsca na świecie, powiększać detale i studiować szczegóły, które trudno dostrzec podczas tradycyjnego zwiedzania.
Podobne projekty realizuje wiele innych instytucji, np. "Cyfrowe Muzea Małopolski", które udostępnia zdigitalizowane zbiory 35 muzeów z województwa małopolskiego czy "Wirtualne Muzea Podkarpacia" obejmujące 15 instytucji z tego regionu.
Digitalizacja umożliwia także tworzenie wirtualnych wystaw i spacerów 3D. Zamek Królewski na Wawelu oferuje wirtualny spacer, który pozwala na zwiedzanie królewskich komnat bez wychodzenia z domu. Jest to szczególnie cenne narzędzie edukacyjne dla szkół oddalonych od dużych ośrodków kulturalnych oraz rozwiązanie, które sprawdziło się podczas pandemii COVID-19.
Technologie poprawiające dostępność
Nowoczesne technologie są także wykorzystywane do zwiększania dostępności muzeów dla osób z niepełnosprawnościami. Coraz więcej placówek oferuje specjalne rozwiązania, które umożliwiają pełniejsze doświadczenie ekspozycji.
Muzeum Pałacu w Wilanowie oferuje przewodniki w języku migowym na tabletach oraz audiodeskrypcje dla osób niewidomych i słabowidzących. W Muzeum Narodowym w Warszawie stworzono dotykowe modele 3D wybranych dzieł sztuki, które można poznawać przez dotyk.
Innowacyjnym rozwiązaniem są także inteligentne okulary OrCam MyEye, które testowano w Muzeum Śląskim w Katowicach. Urządzenie to odczytuje teksty i rozpoznaje obiekty, pomagając osobom niewidomym w samodzielnym zwiedzaniu.
Ochrona i konserwacja zabytków
Nowoczesne technologie znajdują zastosowanie nie tylko w prezentacji zbiorów, ale także w ich ochronie i konserwacji. Muzeum Narodowe w Krakowie wykorzystuje zaawansowane techniki tomografii komputerowej, spektroskopii i skanowania 3D do badania dzieł sztuki bez konieczności ingerencji w ich strukturę.
W pracowni konserwatorskiej Zamku Królewskiego w Warszawie stosuje się lasery do czyszczenia delikatnych powierzchni zabytkowych obiektów, a w Muzeum Archeologicznym w Poznaniu druk 3D do tworzenia rekonstrukcji fragmentarycznych znalezisk archeologicznych.
Technologia wspomaga także monitoring warunków przechowywania zbiorów. Muzeum Narodowe w Warszawie wykorzystuje zaawansowane systemy czujników, które stale monitorują temperaturę, wilgotność i jakość powietrza w magazynach i na ekspozycji, chroniąc cenne obiekty przed niekorzystnymi warunkami.
Media społecznościowe i komunikacja cyfrowa
Polskie muzea coraz aktywniej wykorzystują media społecznościowe jako narzędzie komunikacji z publicznością. Nie ograniczają się już tylko do informowania o wystawach i wydarzeniach, ale tworzą angażujące treści, wirtualne oprowadzania i kampanie edukacyjne.
Muzeum Narodowe w Warszawie podczas pandemii COVID-19 zainicjowało cykl "MNW Online", oferując internetowe wykłady, warsztaty i oprowadzania. Z kolei Muzeum Powstania Warszawskiego aktywnie tworzy treści edukacyjne na YouTube, przybliżając historię powstania młodszym pokoleniom.
Ciekawym przykładem jest także projekt "Selfie w muzeum" realizowany przez Muzeum Narodowe w Krakowie, który zachęca młodych ludzi do odwiedzania muzeum i dzielenia się swoimi doświadczeniami w mediach społecznościowych.
Gamifikacja i edukacja przez zabawę
Muzea coraz częściej wykorzystują elementy gamifikacji, aby uczynić zwiedzanie bardziej angażującym, szczególnie dla młodszych odbiorców. Wprowadzają elementy gier, quizy i wyzwania, które nagradzają zwiedzających za aktywne poznawanie ekspozycji.
W Muzeum Pałacu w Wilanowie można wziąć udział w grze "Na tropie króla", która poprzez serię zadań przybliża życie i epokę Jana III Sobieskiego. Muzeum Powstania Warszawskiego oferuje aplikację "Powstanie '44", która łączy zwiedzanie z elementami gry miejskiej w przestrzeni Warszawy.
Muzeum Narodowe w Szczecinie stworzyło z kolei interaktywną grę edukacyjną "Miasto nad rzeką", która pozwala poznać historię Szczecina poprzez wirtualną podróż w czasie. Te inicjatywy pokazują, jak muzea mogą wykorzystywać elementy rozrywki do realizacji swoich celów edukacyjnych.
Wyzwania i ograniczenia
Mimo wielu korzyści, jakie niosą nowoczesne technologie, muzea muszą mierzyć się z różnymi wyzwaniami przy ich wdrażaniu. Jednym z głównych problemów są koszty – zaawansowane rozwiązania technologiczne wymagają znaczących inwestycji, nie tylko w sprzęt, ale także w szkolenia personelu i bieżącą obsługę.
Innym wyzwaniem jest szybkie starzenie się technologii. Rozwiązania, które dziś wydają się nowatorskie, za kilka lat mogą być przestarzałe. Dlatego muzea muszą planować inwestycje z myślą o możliwości późniejszej aktualizacji i modernizacji.
Ważne jest także znalezienie równowagi między technologią a autentycznością doświadczenia muzealnego. Nadmiar bodźców cyfrowych może odwracać uwagę od samych eksponatów i prowadzić do powierzchownego odbioru. Najlepsze wyniki daje przemyślane połączenie tradycyjnych form prezentacji z nowoczesnymi technologiami.
Przyszłość technologii w polskich muzeach
Jakie trendy technologiczne będą kształtować przyszłość polskich muzeów? Z pewnością będziemy obserwować dalszy rozwój technologii immersyjnych, takich jak rozszerzona i wirtualna rzeczywistość. Możemy spodziewać się także większego wykorzystania sztucznej inteligencji – od chatbotów odpowiadających na pytania zwiedzających po zaawansowane systemy rekomendacji dostosowujące treści do indywidualnych zainteresowań.
Interesującym kierunkiem rozwoju jest także Internet Rzeczy (IoT), który umożliwia tworzenie "inteligentnych ekspozycji" reagujących na obecność i zachowanie zwiedzających. Takie rozwiązania testowane są już w Centrum Nauki Kopernik.
Możemy także oczekiwać dalszego rozwoju technologii haptycznych, które pozwalają na doświadczanie eksponatów przez dotyk – szczególnie cennych dla osób z niepełnosprawnościami wzroku.
Podsumowanie
Nowoczesne technologie zrewolucjonizowały sposób, w jaki polskie muzea prezentują swoje zbiory i komunikują się z publicznością. Dzięki nim dziedzictwo kulturowe staje się bardziej dostępne, angażujące i zrozumiałe dla różnych grup odbiorców.
Najskuteczniejsze okazują się te rozwiązania, które nie traktują technologii jako celu samego w sobie, ale jako narzędzie do lepszego opowiadania historii i budowania relacji ze zwiedzającymi. Muzea, które potrafią znaleźć równowagę między innowacją a poszanowaniem tradycyjnych wartości muzealnictwa, mają szansę nie tylko przyciągnąć nową publiczność, ale także głębiej oddziaływać na swoich odbiorców.
W miarę jak technologia staje się coraz bardziej zaawansowana i dostępna, możemy oczekiwać, że polskie muzea będą kontynuować swoją cyfrową transformację, oferując coraz bogatsze i bardziej spersonalizowane doświadczenia. Jednocześnie zawsze powinny pamiętać o swojej podstawowej misji – ochronie i interpretacji materialnego i niematerialnego dziedzictwa dla obecnych i przyszłych pokoleń.
Facebook
Twitter
Email
